ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 4، تیر 1403 ، شماره پی در پی 98

چهار گوهر در چهره ای دیویاز

صفحه (143 - 158)
بهنام طیبی ، سیما منصوری (نویسنده مسئول)، مسعود پاکدل ، فرزانه رحمانیان
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1402

چکیده

زمینه و هدف: در این مقاله ماهیت چهار عنصر سازنده گیتی (آب، باد، خاک و آتش) در نگاه ایران باستان و اساطیر ایرانی بررسی گردیده و با توجه به باور دوینی (اهریمن و اهورمزدا) نهفته در چهار عنصر؛ جایگاه طبقاتی خاص این عناصر نیز بررسی شده است. در این جستار، بر پایه خوارداشت مادینگی؛ همچنین تصریح متون اساطیری و پهلوی بر مادینگی دو عنصر فرودین آب و خاک در برابر نرینگی عناصر باد و آتش با بازتاب‌های این باور در حماسه ملی و در خلال داستان‌های شاهنامه استخراج شده است و بر آن اساس بخشهای نمور، تاریک، کثیف و جرمانی و دارای ویژگیهای نامطلوب با عناصر فرودین که مادینه پنداشته شده اند مرتبط شده و جلوه های اهریمنی به شمار آمده اند. چهار عنصر با توجه به دوری و نزدیکی از اهورمزدا و اهریمن، جایگاه شریف و وضیع دارند و به عناصر نرینه اهورایی و مادینه و پست اهریمنی تقسیم شده اند.

روش مطالعه: در این تحقیق، شیوه توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر فیش برداری به روش کتابخانه ای عمل شده است.

یافته ها: چهره دوینی این عناصر به سه شکل در شاهنامه فردوسی تجلی یافته است شامل چهره اهورایی، چهره دو جنبه ای و چهره اهریمنی. این مقاله هر سه شکل و سه چهره متفاوت این عناصر را از خلال اشعار شاهنامه فردوسی استخراج کرده و به نمایش گذاشته است.

نتیجه گیری: مقاله حاضر به این نتیجه دست یافته که هر سه چهره اهریمنی، اهورایی و دو جنبه ای چهار عنصر در شاهنامه وجود دارد.

کلمات کلیدی
اسطوره , دیویازی , خاک , آب , باد , آتش (حماسه ملی چارگهر)

• بهار، مهرداد. (۱۳۸۶). از اسطوره تا تاریخ. چاپ پنجم. تهران: چشمه.
• پیربایار، ژان. (۱۳۸۷). رمزپردازی آتش. ترجمه جلال ستاری. تهران: مرکز.
• رستگار فسایی، منصور. (۱۳۷۹). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
• رضی، هاشم. (۱۳۶۶). تاریخ مطالعات دینهای ایرانی. تهران: فروهر.
• --------- . (۱۳۸۱). آیین مهر. تهران: بهجت.
• زنر، آر. سی. (۱۳۸۴). زروان یا معمای زرتشتی گری. ترجمه تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.
• ستاری، جلال. (۱۳۹۰). پژوهش در قصه سلیمان و بلقیس. چاپ سوم. تهران: مرکز.
• سرکاراتی، بهمن. (۱۳۸۵). سایه های شکار شده. تهران: طهوری.
• فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۷۵). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
• کومن، فرانتس. (۱۳۸۳). آیین پر رمز و راز میترایی. ترجمه هاشم رضی. تهران: بهجت.
• کویاجی، جهانگیر. (۱۳۸۸). بنیادهای اسطوره و حماسه ایران. گزارش جلیل دوستخواه. تهران: آگه.